ğer, yalnızca Doğu’da değil bütün dünyada, beyefendilerden teşekkül bir halk varsa, bu Türk halkıdır. Bu cesur, sevgi dolu, dürüst ve buna rağmen herkesin nefret ve iftira ettiği bu milleti tanıyanlar herkes, milletler arası kargalar korosu ezberledikleri aforozlarını bağıra bağıra söyleseler bile, onun bu vasıflara sahip olduğunu kolaylıkla kabul ederler.

Hakikat şudur ki Türk’ün özellikle de Anadolu Türk’ünün sahip olmadığı siyasî ve sosyal fazilet yok gibidir. Ruh güzelliği, dürüstlük, hoşgörü, insan sevgisi, eşitlik hissi ve mesuliyetleri ne kadar ağır olursa olsun devletine duyduğu sadakat ve nihayet, tabiî bir görgü, itidal ve dinî hislerine mâni olmayan bir zekâ.

Sağduyunun, iyi ahlâkın, ruh güzelliğinin ifadesini, bir kısmı İslâm öncesi dönemlere dayanan ve İncil’in bahsettiği “insan sevgisi”nden hiç de aşağı kalır yanı olmayan Türk atasözlerinde buluruz. “Yalandan uzaklaşan Allah’a yaklaşır” – “Er kişi sözünde durandır” – “İyilik yap, denize at, balık bilmezse Hâlık bilir” – “Kötülüğe iyilikle cevap ver ki Allah katında yardım bulasın” vb. İşte bunlar dindar Müslüman’ın en iyi şekilde hayata geçirdiği atasözleridir, Hıristiyan ise İsa peygamberin benzer tavsiyelerini yerine getirmez.

Türk halkının karakterini meydana getiren en belirgin vasıfları nezaket, tabiî bir demokrasi ve mutlak bir namustur; yani İsa peygamberin haleflerinin kendi tekellerinde olduğunu sandıkları, fakat pek ender olarak uyguladıkları bu faziletleri hayata geçirmektedirler. Aile, ebeveyn ve çocuklar için hissedilen sevginin yanısıra –neredeyse sadece teoride var olan çokeşlilik masallarına rağmen– derin bir ahlâka ve Avrupalılar’ın her türlü sapkınlıklarına karşı büyük bir tiksinti hissine sahiptirler.

“Türk candan, yiğit, sinsilikten uzak, iyi ve hayırseverdir.” diye yazıyor F. Von Löher. Körte ise tıpkı Von der Goltz, Vambéry ve diğerleri gibi– Türk’ün ruh asaletine övgüler yağdırmaktan bıkmıyor. Demokratik bir teşkilata sahip olan Türk-Müslüman cemiyetinin, bilhassa insaniyet bakımından, uzun zamandan beri Hıristiyan-Avrupa cemiyetinin çok ilerisinde olduğu bugün dahi sahip olduğu insan sevgisi sayesinde bu üstünlüğünü koruduğu inkâr edilemez.

“Osmanlı, Batılılar’ın ve Hıristiyanlar’ın insaniyet namına hiçbir şey bilmediklerini iddia etmekte haksız değildir. Hayır işlemek, onun son derece tabiî olarak ve hiçbir övünme duymadan yaptığı bir şeydir, ona göre, ihtiyaç sahiplerinin kutsal hakları vardır ve muhtaç duruma düşmeleri onlara diğer insanların gözünde hiçbir şekilde itibar kaybettirmez.” (Murat Efendi).

Devletin muhtaçlara yardımda yetersiz kalışı, bu tabiî ve kesinlikle benzersiz hayırseverliğin daha da artmasına sebep olmaktadır; öyle ki A. Gescher, haklı olarak, Türk toplumunun “neredeyse sosyalist bir vasfa” sahip olduğunu söyler. De Amicis “Costantinopoli” isimli eserinde bilhassa ihtiyaçları ve sefaleti azaltan “hayırseverlik”lerini ortaya koyarak Türkler’in karakteri hakkında doğru yargılarda bulunur. Yine aynı İtalyan yazara göre, Türkler, bu faziletlerinin yanısıra, en ufak iyiliğe karşı minnettarlık, ölüye saygı, misafirperverlik, hayvanseverlik gibi ruhlarının asaletinin alâmeti olan daha pek çok özelliğe sahiptirler. De Amicis güzel vasıflarından birkaçını şöyle sıralıyor:

“Bütün sınıflar arasında bir eşitlik duygusu, nesillerden beri görülen bir sadelik, fazilet dolu sayısız vecizenin kaynağı olan bir itidal, âdî olan herşeyden bir kaçınma ve efkârlı bir hal…” Aynı yazar, yaşadığı bir tecrübeye dayanarak, Türkler’in hayırseverliğinin Hıristiyanlar’ı da kapsadığını anlatıyor. Pera yangınında, Türkler alevlerin içine dalarak yanık kollarının arasında Hıristiyan çocuklarla dışarı çıkmış; bir kısım Müslümanlar Avrupalı bir çocuğun kurtarıcısına, hiç düşünmeden, 100 Türk lirası vermiş; diğerleri ise etrafa dağılan Hıristiyan çocuklarını sokaklardan toplayarak ailelerine getirmişler ve birçoğu da, sokakta kalan yarı çıplak Hıristiyanlar’a evlerini açmışlardır. İşte bunlar, çağımızda Türkler’e zulüm ve iftira edenlerin yüzlerini kızartacak derecede mükemmel hayırseverlik örnekleridir.

Ancak Türkler sadece insanlara karşı değil, –“gentilezza d’amino” tabirini kullanan De Amicis tarafından da övgüyle bahsedildiği gibi–müdafaasız hayvanlara karşı da canayakınlık gösterirler. Rum, hayvanlara kötü muamele etmeyi spor haline getirirken; iyi Hıristiyan vasfıyla, sokaktan geçen zavallı bir köpeğin böğrüne bıçağını saplamaktan zevk alıp bacaklarını taşla kırarken; Pera ve Galata gibi Hıristiyan mahallelerinde “zavallı hayvanlara korkunç şekilde kötü muamele edilirken” (De Amicis), Müslüman kendi çevresinde, tam tersi bir fazilet örneği sergilemekte ve gücü yettiğince hayvanları muhafaza etmektedir.

Sadece güvercin, serçe gibi kuşları korumakla kalmayan Türk, Hıristiyanlar’ın gaddarlıklarına karşı, zavallı ve hor görülen sokak köpeklerinin koruyucusudur. Türk –beslenme hariç– hiçbir hayvanı öldürmediği gibi, hayvanlar için barınaklar da inşa eder. Moltke Üsküdar’da kediler için bir hastaneden ve güvercinleriyle meşhur Bayezid Camii’nde bir barınaktan bahseder ve buradaki kuşlar, S. Marco’dakinin aksine, yabancılar tarafından değil, bizzat mahalle sâkinleri tarafından beslenmektedirler. Ve yine Moltke biraz ilerde, mezarlıklarda rastladığı ve kuşlar için yapılan bir düzenlemeden bahsederken şunları söylüyor:

“Pekçok mezartaşının üzeri, içine yağmur suyunun dolduğu yalak şeklinde oyulmuştur; Bu, sanki fakirler için yapılmış bir aşevi gibidir, aşırı sıcaklarda köpekler ve kuşlar buralara gelip susuzluklarını giderirler. Müslümanlar, hayvanların minnettarlığının bile insana bereket ve huzur getireceğine inanırlar.”

Hayvanlara düzenli olarak kötü muamele yapılması ve kuşların topluca katledilmesi gibi fiilleri “barbar” Türkler, medenî Hıristiyan halklara bırakmıştır.

Türk’ü, Doğu Hıristiyanları’ndan en belirgin şekilde ayıran vasıfları ise iyi tavırları, ağırbaşlılığı ve nezaketiyle aynı seviyedeki vakarıdır. R. Lindau, “Türkiye’de, aynı bizde olduğu gibi, her çeşit suçlu bulunur, ama görgüsüzler asla” diye yazıyor. De Amicis ise, Mevlevî dervişlerinin “mükemmel nezaketi ve zerafetinden” bahsettikten sonra, çarpıcı tabirlerle Türk halkının vakarı ve ağırbaşlılığını tasvir ediyor:

“Hepsi bir tek fikir üzerinde tefekkür eden filozoflara benzerler; göz ve ağız, derin bir batınî hayata işaret ederler. Hepsinde aynı ağırbaşlılık, tavırlarında aynı ciddiyet, ifadeleri, bakışları ve hareketlerinde aynı muvazene görülür. Paşadan küçük tacire kadar hepsi aynı okulda eğitilmiş, aynı aristokratik vakara bürünmüş soylu birer efendidir âdetâ ve öyle ki ilk bakışta İstanbul'da bir ayak takımının da mevcut olduğunun farkına varılamaz... Dış görünüşe bakıldığında İstanbul halkı, dünyanın en medenî, en dürüst halkıdır. Hiçbir yerde hatta İstanbul'un en ücra sokaklarında bile, yabancıya rahatsızlık verilmez:

Camileri, namaz esnasında bile, hiçbir hakarete maruz kalınmayacağından emin olarak ziyaret edilebilir ve bu bir Türk'ün bizim kiliselerimizde asla yapamayacağı bir şeydir!!! Kalabalıkta, değil küstah, kasıtlı en ufak bir bakışa bile maruz kalınmaz. Sokaklarda hiçbir kavgaya, ortalıkta dolanan hiçbir ayaktakımına, yaygara ve dedikodu yapan hiçbir kadına, hiçbir fahişelik alâmetine, yüzkızartıcı hiçbir fiile rastlanmaz.

Camide görülen vakur sessizlik çarşıda da görülür; her yerde çok az söz ve hareket vardır; şarkılara, gürültülü kahkahalara, ayaktakımını çağrıştıran bağırışlara, rahatsız edici kalabalığa rastlanmaz. Yüzler, el ve ayaklar temizdir; yırtık kıyafetlere ender rastlanır ve bu durumda bile neredeyse hiçbir zaman kirli değildirler; serseri ve dilenci takımı yoktur ve her yerde farklı sınıflardan insanlar birbirlerine karşı saygı dolu bir tutum içindedirler”

Ağırbaşlılığını muhafaza eden, iyi ve ciddi bir halk ayı zamanda dürüst bir halktır. Moltke, Türk'ten bahsederken, onu her zaman “dürüst”, “cesur” gibi sıfatlarla anar ve Prens Bismarck da Türkler’i “Doğu’nun tek beyefendileri” olarak adlandırır. Çok daha önceleri, Villehardouin, Joinville gibi Haçlı Seferi vakanüvisleri Haçlıları son derece Hıristiyanca aldatıp dolandıran Yunan ve Latinler'in tam aksine Türkler'in verdikleri sözü tutmaktaki sadakatlerini öve öve bitirememektedirler.

İşte Osmanlılar’ın karakterinin en bariz vasfı olan bu sarsılmaz dürüstlük, her zaman fayda sağlamamakta ve kurnaz gayr-i müslim reayanın, ticarete temayülü pek az olan hakim ırkı iktisadi bakımdan avucunun içine almasına ve ticareti neredeyse kendi tekellerinde tutmasına sebep olmaktadır ve bu durum hem ticaret hayatı ve hem de Doğu Hıristiyanları'nın “ahlakı” için iyi bir şey değildir.

Dr. Stark “Seyahat Tetkikleri”nde Vambéry ve Von der Goltz'a göre Doğu Hıristiyanları’ndan (ticaret ve pazarlık sahaları hariç) çok daha üstün olan zekasıyla Türk, dünyanın en uyumlu ve ideal vatandaşıdır. Kendisine yapılan haksızlıklara karşı son derece hassas, eşitlik arzusu ve sınıf farkı tanımayan bir medenî cesaretle dolu olan Türk, bakışlarını, kendisine tam bir itimat duyduğu hükümdarının sarayına yöneltir.

Allah'ın ve Peygamber'in halifesi olduğuna inandığı padişaha duyduğu saygı sınırsızdır ve siyasi sadakati bütün şüphelerin üzerindedir. Belli bir siyasi görüşe sahip olmasına rağmen ne kahvehanelerde atılan nutuklar ne de Hıristiyan komşularının siyaset yapma çılgınlığı ona zerre kadar zarar verir. Sultanın bu siyasi görüşten çekinmesine hacet yoktur, çünkü bu görüş hem siyasi hem de dini açıdan sultanın şahsında toplanan idare fikrine asla karşı değildir. İşte bu yüzden, sabırlı ve itimat dolu Türk halkı, bugün Avrupa idarecilerini titreten ayaklanmalardan uzaktırlar.

Kaynak:  Hans, Barth. Türke, Wehre Dich. Leipsig, 1898